In de tweede helft van de twintigste eeuw stond één naam symbool voor vernieuwing in het familierecht: prof. dr. G.P. (Peter) Hoefnagels. Hij was jurist, psycholoog, senator, hoogleraar en publicist, maar bovenal een denker die de moed had het recht te confronteren met de menselijkheid die erachter schuilgaat. In een tijd waarin echtscheiding nog vooral werd gezien als een juridisch falen, bracht Hoefnagels een andere toon: niet het verbreken van de huwelijkse band stond centraal, maar de manier waarop mensen, als individuen en als ouders, met dat verbreken omgaan.
Zijn werk betekende een paradigmaverschuiving. Hoefnagels zag huwelijk en echtscheiding niet als tegenpolen, maar als opeenvolgende fasen in een levensrelatie die juridisch, psychologisch en moreel betekenisvol blijft, ook na het uiteengaan. Op basis van zijn wetenschappelijke onderzoek schreef hij dat het recht slechts één dimensie van de menselijke verbintenis kan regelen, maar nooit de complexiteit van gevoelens, verwachtingen en kwetsuren volledig kan omvatten. Die gedachte – dat achter elk juridisch conflict een menselijke geschiedenis schuilgaat – is de kern van wat later zijn levenswerk zou worden: een geïntegreerde benadering van huwelijk, conflict en scheiding, waarin psychologie, recht en moraal elkaar aanvullen in plaats van uitsluiten.
De visie van verbinding
Hoefnagels’ visie was vernieuwend omdat zij de afstand tussen disciplines doorbrak. Waar juristen geneigd waren te denken in termen van rechten en plichten, en psychologen in termen van emoties en patronen, zocht hij naar een gemeenschappelijke taal. Hij stelde dat duurzame oplossingen in het familierecht alleen mogelijk zijn als we recht en psychologie in elkaars verlengde plaatsen. “De rechter die niet weet wat liefde is,” schreef hij eens, “zal nooit begrijpen wat echtscheiding betekent.”
Die gedachtegang vormt tot op de dag van vandaag een intellectuele ruggengraat voor de Hoefnagels Academie. De opleidingen van de Academie – gericht op juristen, mediators, gedragsdeskundigen en andere professionals in het familierecht – zijn niet louter opleidingen in kennis, maar in inzicht. Ze trainen niet alleen het vermogen om juridische instrumenten correct toe te passen, maar vooral het vermogen om het menselijke conflict achter het dossier te begrijpen.
Van conflict naar begrip
In de praktijk betekent dit dat de Hoefnagels Academie professionals opleidt tot bruggenbouwers. In de geest van Peter Hoefnagels wordt van hen verwacht dat zij niet kiezen voor afstand, maar voor betrokkenheid – professioneel, maar niet koud; juridisch scherp, maar menselijk gevoelig.
De opleiding tot echtscheidingsmediator bijvoorbeeld is niet slechts een technische cursus over mediationtechnieken. Zij rust op de overtuiging dat echte bemiddeling pas mogelijk is als de professional de onderliggende dynamiek van verlies, macht en erkenning begrijpt. Hoefnagels leerde dat scheiding altijd gepaard gaat met rouw, maar ook met de mogelijkheid tot herstel van waardigheid. Die gedachte doordesemt de onderwijsfilosofie van de Academie: kennis van wet en procedure is noodzakelijk, maar kennis van de mens is onmisbaar.
Tussen norm en realiteit
Een ander aspect van Hoefnagels’ werk dat zijn actualiteit behoudt, is zijn reflectie op de spanning tussen norm en realiteit. Hij wees er herhaaldelijk op dat het familierecht niet alleen beschrijft hoe mensen zouden moeten leven, maar ook hoe ze werkelijkleven. Die spanning is juist de ruimte waarbinnen de professional zijn vakmanschap toont.
De Hoefnagels Academie maakt dit concreet door haar opleidingen te bouwen rond praktijkgerichte casuïstiek en multidisciplinaire reflectie. Deelnemers leren niet alleen wat juridisch ‘juist’ is, maar ook wat psychologisch en ethisch ‘wijs’ is. Zo ontstaat een vorm van professionele oordeelskracht die verder reikt dan het volgen van regels: het vermogen om het recht in te zetten ten dienste van menselijke waardigheid.
De blijvende actualiteit van het gedachtegoed van Hoefnagels
In een tijd waarin scheidingen steeds vaker worden genormaliseerd en familierechtelijke procedures steeds complexer worden, klinkt de stem van Peter Hoefnagels misschien luider dan ooit. Zijn oproep tot menselijke maat, tot verbinding tussen verstand en gevoel, vormt een noodzakelijk tegenwicht tegen de juridisering van intieme kwesties.
De Hoefnagels Academie beschouwt het dan ook als haar opdracht om die visie levend te houden. Niet als nostalgische verwijzing naar een grote denker uit het verleden, maar als een actueel kompas voor de toekomst van het familierecht. De Academie staat in zijn geest voor een vakopvatting die wetenschappelijke scherpte koppelt aan menselijke betrokkenheid – omdat alleen dan recht recht kan doen aan het leven.
Een nalatenschap die blijft groeien
De kracht van Hoefnagels’ visie ligt in haar openheid. Hij gaf geen dogma’s, maar richting. Hij nodigde uit tot denken, tot reflectie, tot samenwerking tussen disciplines. Die uitnodiging vormt het hart van de Hoefnagels Academie. Iedere opleiding, iedere docent, iedere deelnemer draagt bij aan het voortzetten van die traditie van verbinding tussen mens en recht.
Zo blijft de naam Hoefnagels niet slechts verbonden aan een verleden van hervorming, maar aan een levende praktijk waarin zijn ideeën dagelijks gestalte krijgen – in het werk van juristen, mediators en psychologen die begrijpen dat recht zonder menselijkheid geen recht is.
dr. mr. Fred Schonewille
is een ervaren mediator, gespecialiseerd in mediation bij nalatenschappen, familiebedrijven, scheiding en premarital mediation, mede-oprichter van zowel Hoefnagels Academie als Henri La Fontaine Academie.
Fred deelt verdiepende artikelen over de mediationpraktijk, waar hij ingaat op thema’s rondom mediation, nalatenschappen, scheiding en familiebedrijven. Met actuele voorbeelden en een frisse blik belicht bij veelvoorkomende vraagstukken of onderwerpen die in veel mediations een rol spelen.